در سال‌های اخیر، بانک مرکزی به عنوان نهاد اصلی تنظیم و نظارت بر نظام مالی کشور، تلاش‌های گسترده‌ای را در راستای به‌روزرسانی و ارتقاء زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات خود آغاز کرده است. با توجه به تحولات سریع فناوری و نیازهای روزافزون جامعه، معاونت فناوری اطلاعات بانک مرکزی برنامه‌های متنوعی را در دست اجرا دارد که هدف آنها بهبود کیفیت خدمات بانکی و افزایش شفافیت در تراکنش‌های مالی است. در گفت‌وگو با نوش‌آفرین مومن واقفی، معاون فناوری اطلاعات بانک مرکزی، به بررسی برنامه‌های آتی معاونت فناوری اطلاعات خواهیم پرداخت. این برنامه‌ها شامل پروژه‌های نوآورانه‌ای مانند راه‌اندازی ریال دیجیتال، اتصال شبکه پرداخت کارتی شتاب به شبکه میر روسیه و استفاده از هوش مصنوعی در فرآیندهای بانکی است. با توجه به اینکه این پروژه‌ها به دنبال ایجاد زیرساخت‌های جدید و بهبود تعاملات مالی بین‌المللی هستند، انتظار می‌رود که تأثیرات مثبتی بر نظام بانکی و اقتصادی کشور داشته باشند. همچنین، در این گفت‌وگو به چالش‌های موجود در مسیر پیاده‌سازی این برنامه‌ها، از جمله کمبود داده‌های با کیفیت و نیاز به بهبود زیرساخت‌های فناوری، پرداخته خواهد شد. با توجه به اهمیت این موضوعات و تأثیر آنها بر آینده نظام مالی کشور، بررسی دقیق این مسائل می‌تواند به درک بهتری از روندهای آتی و فرصت‌های موجود در حوزه فناوری اطلاعات و بانکداری دیجیتال کمک کند.
معاونت فناوری بانک مرکزی در ماه‌های پیش رو چه برنامه‌هایی را در دست اجرا دارد؟
در راستای وظایف معاونت فناوری اطلاعات در بانک مرکزی، ما فعالیت‌های خود را در محورهای مختلف متمرکز کرده‌ایم. با تغییر معاونت، راهبردهای اصلی ما تغییر نخواهد کرد و پروژه‌هایی که در بانک تعریف شده، بر اساس این راهبردها ادامه خواهند یافت. همچنین، پروژه‌ها و مفاهیم جدیدی بر اساس نیازهای روز به این فضا اضافه خواهیم کرد. یکی از پروژه‌های اساسی که دوره آزمایشی آن با موفقیت به پایان رسیده و فاز پایلوت آن در کیش اجرا شده، ریال دیجیتال است. ما با درس‌آموخته‌هایی که از مدت عملیاتی این پروژه به دست آورده‌ایم، به بازنگری در زیرساخت‌های آن خواهیم پرداخت و بر اساس کاربردهای مختلفی که در یکی، دو ماه اخیر تعریف شده، به توسعه جدی این زیرساخت خواهیم پرداخت. استفاده از زیرساخت ریال دیجیتال و راه‌اندازی سازوکاری که بتواند جدا از شبکه آنلاین شتاب و شاپرک موجود به ما کمک کند، از اولویت‌های فناوری اطلاعات است. این موضوع به ما امکان می‌دهد که استمرار سرویس و کسب و کار شبکه پرداخت کشور را تضمین کنیم. یکی دیگر از پروژه‌هایی که به تازگی به بهره‌برداری رسید، اتصال شبکه پرداخت کارتی شتاب به شبکه میر روسیه است. این پروژه که حدود شش یا هفت سال پیش مطرح شده بود، به دلیل دو عامل به نتیجه نرسیده بود: اول، طرف روسی در برخی مراحل عقب‌نشینی کرد و دوم، فاصله‌ای در زیرساخت‌های استاندارد فناوری وجود داشت که خوشبختانه با تلاش همکاران در بانک مرکزی و شرکت خدمات انفورماتیک، موفق به دستیابی به مفاهیم و استانداردهای مورد نیاز برای اتصال به روسیه شدیم. همچنین، استفاده از هوش مصنوعی در پروژه‌های بانک مرکزی مورد توجه ما قرار دارد. رهنگاشتی را برای این حوزه تعریف کردیم و انشاءالله در ماه‌های آینده وارد فاز پیاده‌سازی خواهیم شد تا بتوانیم از این تکنولوژی بهره‌برداری کنیم. علاوه بر بحث ریال دیجیتال و پروژه‌های بین‌المللی، پروژه‌های مرتبط با هوش مصنوعی و نظارت هوشمند را نیز با همکاری متخصصان معاونت نظارت بانک مرکزی پیش خواهیم برد. هدف ما این است که به جای مدیریت دستی فرآیندها، ابزارهای لازم را در اختیار آنها قرار دهیم. محورهای اصلی ما شامل هوش مصنوعی، ریال دیجیتال و توسعه روابط بین‌الملل با استفاده از فناوری است.
درباره ریال دیجیتال بیشتر توضیح می‌دهید؟
ریال دیجیتال از نظر ما شکل دیجیتال پول کاغذی ریال است که در حال حاضر در کشور وجود دارد. ریال دیجیتال تابع قوانین ریال کاغذی است و ممکن است بخشی از ریال کاغذی به صورت دیجیتال منتشر شود. ناشر این ارز، بانک مرکزی است و انتشار آن به صورت کنترل‌شده انجام می‌گیرد. شبکه‌ای که ریال دیجیتال بر روی آن کار می‌کند، مبتنی بر زیرساخت‌های بلاکچین است. این بار، مفاهیم غیرمتمرکز و دیسنترالایز برای مدیریت این شبکه به کار می‌رود. به این ترتیب، ریال دیجیتال نسبت به شبکه‌های موجود، یک شبکه برون‌خط محسوب می‌شود. این شبکه می‌تواند به عنوان یک پلن B برای شبکه‌های موجود شتاب و شاپرک عمل کند و با هدایت بخشی از تراکنش‌ها به این شبکه، می‌توانیم از مزایای آن بهره‌مند شویم. ریال دیجیتال کاربردهای متنوعی دارد. به دلیل استفاده از مفهوم دیسنترالایز و غیرمتمرکز، می‌توانیم کاربردهای جدیدی را در این حوزه پیاده‌سازی کنیم. به عنوان مثال، ممکن است از آن در پیام‌رسان‌ها یا تبدیل درگاه‌ها استفاده کنیم. ساده‌ترین کاربرد آن، کیف پول آفلاین است که نسبت به شبکه موجود، فعلاً با همین کاربری مورد استفاده قرار می‌گیرد. این کیف پول به کاربران این امکان را می‌دهد که به راحتی و به صورت آفلاین از ریال دیجیتال استفاده کنند.
تفاوت ریال دیجیتال با رمزارزها چیست؟
ریال دیجیتال تفاوت‌های قابل توجهی با رمزارزها دارد. اگر بخواهیم مشابهت‌هایی را بررسی کنیم، باید به بانک‌های مرکزی در دنیا که به انتشار ارزهای دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) پرداخته‌اند، توجه کنیم. ریال دیجیتال دقیقاً تابع قوانین و مقررات مربوط به ریال کاغذی است و تمامی قوانین موجود در مورد آن اعمال می‌شود. در مقابل، رمزارزهایی مانند بیت‌کوین و تتر تحت مدیریت خاصی نیستند و هیچ بانک مرکزی یا نهاد دولتی مسئول نظارت بر آنها وجود ندارد. به عنوان مثال، بیت‌کوین هیچ‌گونه نظارتی از سوی بانک مرکزی کشور خاصی ندارد و به همین دلیل، مفهومی از مدیریت دولتی بر آن وجود ندارد. بانک‌های مرکزی که ارزهای دیجیتال را منتشر می‌کنند، از مزایای زیرساخت دیجیتال خود بهره‌برداری می‌کنند. این مزایا شامل حذف هزینه‌های تولید پول کاغذی و هزینه‌های مرتبط دیگر است که می‌تواند به بهبود کارایی سیستم مالی کمک کند. بنابراین ریال دیجیتال تحت نظارت و کنترل بانک مرکزی قرار دارد، در حالی که رمزارزها به طور کلی در یک فضای غیرمتمرکز و بدون نظارت فعالیت می‌کنند.
آینده پروژه شتاب - میر را چطور می‌بینید؟
پروژه شتاب ـ میر به عنوان یک تجربه ارزشمند، اولین تجربه بین‌المللی است که کاربران نهایی، یعنی مردم، می‌توانند از آن بهره‌مند شوند. پیش از این، شبکه‌های پیام‌رسانی به عنوان جایگزین سوئیفت بین کشورها راه‌اندازی شده بودند و تجربه فنی در این زمینه در کشور وجود داشته است. اما اتصال شبکه کارتی شتاب به میر، اولین تجربه‌ای است که کاربران نهایی می‌توانند از آن استفاده کنند. این موضوع به ما کمک می‌کند تا با چالش‌های مرتبط با ارز مواجه شویم. شبکه‌های ما به دلیل ایزوله بودن از سایر دنیا، در برخی موارد استانداردهایشان با استانداردهای بین‌المللی مانند مستر و ویزا تطابق ندارد. اتصال شتاب به میر این فرصت را فراهم کرد که افراد فعال در حوزه فناوری بتوانند استانداردهای EMV را در سوئیچ پیاده‌سازی کنند. همچنین، توکنایزیشن یا نشان‌گذاری به ما این امکان را می‌دهد که کارت‌ها را به صورت کاملاً امن در موبایل ذخیره کنیم. این اولین تجربه موفق ما در این حوزه است. علاوه بر این، این مفاهیم می‌توانند ما را در اتصال به روسیه یاری کنند. در داخل کشور نیز پروژه کهربا را راه‌اندازی کرده‌ایم که هدف آن این است که به جای استفاده از کارت‌های فیزیکی، در چند ماه آینده از موبایل به عنوان ابزار پرداخت بر روی پایانه‌های فروشگاهی که NFC را پشتیبانی می‌کنند، استفاده کنیم. با استفاده از موبایل‌های پشتیبانی‌کننده NFC و دستگاه‌های پذیرنده مناسب، می‌توانیم پرداخت‌ها را به راحتی انجام دهیم. این تغییرات به کاهش چالش‌ها و دغدغه‌هایی مانند اسکیمرها بر روی کارت‌های مغناطیسی کمک می‌کند و هزینه‌های قابل توجهی که برای مهاجرت از کارت‌های مغناطیسی به کارت‌های هوشمند لازم است، کاهش می‌یابد. به طور کلی، این جهش فناوری واقعاً ارزشمند است و به همت متخصصان داخلی کشور رقم خورده است.
با توجه به اینکه در روزهای اخیر اتصال شبکه شتاب و میر رونمایی شد، تا چه اندازه این سامانه پیاده‌سازی شده و کاربران به آن دسترسی دارند؟ چقدر این مسئله قابل تعمیم به دیگر کشورها می‌دانید؟
در حال حاضر، پنج بانک بزرگ کشور به شبکه شتاب ـ میر متصل و فعال هستند. کاربران می‌توانند کارت‌های خود را در برنامه‌های مجهز به این سیستم تعریف و هم‌اکنون در روسیه از این خدمات استفاده کنند. فاز عملیاتی این پروژه از اواخر شهریور ماه آغاز و تعدادی تراکنش نیز انجام شده است. با اضافه شدن چند بانک بزرگ دیگر، تقریباً ۹۰ درصد کارت‌های بانکی پشتیبانی خواهند شد. سایر بانک‌ها نیز به سرعت در حال طی کردن مراحل تست هستند تا به انتهای پروژه برسند. بنابراین، به عنوان یک ایرانی، شما محدودیتی برای تعریف کارت خود ندارید و بانک‌های بزرگ در حال حاضر فعال هستند. همچنین، در روسیه می‌توانید از هر خودپرداز که از فناوری NFC پشتیبانی کند و به این شبکه متصل باشد، روبل دریافت کنید. البته، نحوه شارژ و تبدیل مالی در حوزه ارزی متفاوت است، اما از نظر فنی، به راحتی می‌توانید با کارت ایرانی خود از خودپردازهای روسیه پول دریافت کنید. در مورد قابلیت تعمیم این پروژه به دیگر کشورها، باید گفت که این پروژه دو جنبه دارد. جنبه اول فنی است که ما به استانداردهای بین‌المللی نزدیک هستیم. بسته به اینکه کشور مورد نظر چقدر به این استانداردها نزدیک باشد، نیاز به انجام کارهای فنی خواهد بود. از نظر فنی، این امکان وجود دارد. جنبه دوم، همکاری بانک مرکزی و روابط بین‌الملل است. خوشبختانه روسیه در این زمینه همکاری خوبی داشته است. کشور بعدی که برای استفاده انتخاب شده، عراق است و بسته به همکاری بانک مرکزی عراق و حوزه بین‌الملل، می‌توانیم مسیر را ادامه دهیم.
با توجه به رشد فزاینده تکنولوژی در سطح جهان، بانک مرکزی چه میزان می‌تواند از این پیشرفت‌ها بهره‌مند شود و چالش‌های این موضوع چیست؟
رشد فزاینده تکنولوژی، به ویژه در حوزه هوش مصنوعی، فرصتی بزرگ برای بانک‌های مرکزی در سراسر جهان فراهم کرده است. بانک‌های مرکزی به طور جدی در حال سرمایه‌گذاری در این حوزه هستند تا از مزایای آن بهره‌برداری کنند. اما در کشور ما، هنوز در مراحل ابتدایی استفاده از هوش مصنوعی قرار داریم و نمی‌توانیم ادعا کنیم که به بهره‌برداری کامل از این فناوری دست یافته‌ایم. یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها در این زمینه، کمبود داده‌های پایه‌ای و کیفیت پایین آنهاست. برای توسعه مؤثر هوش مصنوعی در بانک مرکزی، نیاز به داده‌های دقیق و تمیز داریم. وجود نقص و اشتباه در داده‌ها می‌تواند به نتایج نادرست و تصمیم‌گیری‌های نامناسب منجر شود. بنابراین، برای دستیابی به یک فضای مناسب در این حوزه، باید ابتدا به جمع‌آوری و پاک‌سازی داده‌ها و تعریف شاخص‌های مورد نظر بپردازیم. علاوه بر این، عقب‌ماندگی قابل توجهی در حوزه فناوری نداریم، اما در زمینه هوش مصنوعی، فقط وجود فناوری کافی نیست. المان‌ها و شاخص‌هایی که باید مورد بهره‌برداری قرار گیرند، به همان اندازه اهمیت دارند. در این راستا، چالش‌های زیرساختی و نیاز به بهبود کیفیت داده‌ها از جمله مسائلی هستند که باید به آنها توجه ویژه‌ای شود.
در هفته‌های اخیر اخباری از مسدود شدن درگاه صرافی‌های رمزارز منتشر شد. علت چه بود؟
حدود یک ماه پیش، یک اختلال ۲۴ ساعته در این حوزه رخ داد که به دلیل شرایط خاصی بود. اما در مرحله دوم اخیراً هیچ حساب یا درگاهی به طور کلی بسته نشد. تمامی صرافی‌های رمزارزی که فعالیت شفاف و قانونی داشتند و همچنین شرکت‌هایی که به عنوان پرداخت‌یار با آنها همکاری می‌کردند، تحت تأثیر محدودیت‌ها قرار نگرفتند. تنها یک مورد از مسدودیت‌ها در این حوزه وجود داشت که علت آن به عدم شفافیت تراکنش‌های مالی مربوط می‌شود. بانک مرکزی به دلیل نگرانی از عدم شفافیت در تراکنش‌ها و همچنین انتقال آنی پول در مقادیر قابل توجه، به این حوزه ورود کرد. این نگرانی‌ها بیشتر به مسائل مرتبط با پولشویی و نیاز به نظارت و کنترل بیشتر مربوط می‌شود. بنابراین، محدودیت‌های اعمال شده به هیچ وجه ناشی از فناوری یا تأثیر اقتصادی این صرافی‌ها بر بازار دلار نبوده است. بلکه، دغدغه اصلی بانک مرکزی، نبود شفافیت لازم در تراکنش‌ها و جابجایی مبالغ قابل توجه بدون مشخص بودن منبع و مقصد پول بوده است. این نگرانی‌ها و نظارت‌ها به عنوان یک اقدام منطقی و ضروری در راستای حفظ سلامت نظام مالی کشور تلقی می‌شود. اختلالاتی که در مدت اخیر در سرویس‌های برخی از بانک‌های بزرگ کشور مشاهده شد، ناشی از مشکلات فنی در این سرویس‌ها بود، نه درگاه‌های بانکی. این نوع اختلالات در سیستم‌های بانکی اجتناب‌ناپذیر است و در گذشته نیز سابقه داشته است. در برخی موارد، این اختلالات به معماری سیستم‌های بانکی مرتبط می‌شود که وابستگی به یک بانک یا یک ارائه‌دهنده خدمات پرداخت خاص ایجاد می‌کند. یک اختلال کوچک در این حوزه می‌تواند دغدغه جدی را در جامعه به وجود آورد و برای رفع این مشکلات، نیاز است که به صورت اصولی و ریشه‌ای به بررسی و حل مسائل معماری پرداخته شود. این اقدامات می‌تواند به بهبود عملکرد سیستم‌های بانکی کمک کند و امید است که در آینده، تکرار این نوع اختلالات کاهش یابد.
نظر شما